Idąc po raz pierwszy do szkoły, młody człowiek, tak jak i jego rodzice, zastanawiają się zapewne "co dobrego może tam czekać, jacy będą nowi koledzy, jak potoczy się życie pierwszoklasisty?" Nauka, tak, to przede wszystkim, ale też i zabawa... a może jedno i drugie ?
Czy w programach nauczania szkół podstawowych powinna znaleźć się nauka gry w szachy? Na czym polega fenomen szachów, skoro liczba graczy z roku na rok wzrasta? Jakie cele może realizować królewska gra? Wreszcie, czy warto uczyć dziecko tej ciekawej dyscypliny?
W oparciu o wieloletnią pracę z młodzieżą oraz doświadczenia w UKS "Biały Pion" uważam, że gra w szachy wpływa na rozwój dziecka i ma przełożenie w życiu dorosłym. Ważne jest jednak przy tym, aby proces nauki przebiegał w sposób zorganizowany i planowy.
* Dzieci w okresie wczesnoszkolnym przejawiają duże zainteresowanie wszelkimi formami zajęć ogólnorozwojowych - zarówno ze strony fizycznej, jak i intelektualnej. Przygoda z szachami zaczyna się najczęściej w wieku szkolnym i może trwać do końca życia. Ale tylko poprzez systematyczny udział w zajęciach szachowych, przy właściwej organizacji pracy i odpowiednio dobranych metodach i formach, odbywa się kształtowanie zdolności poznawczych i pożądanych cech charakteru dziecka.
* W początkowym etapie nauki, poprzez zabawową formę zajęć, dzieci poznają świat baśni i legend szachowych, chętnie naśladują figury szachowe, są autorami niezwykłych prac plastycznych. Cieszą się z każdego dokonania na szachownicy, prowadzą zeszyty do których wklejają diagramy, robią pierwsze notatki. Z zaangażowaniem uczestniczą we wszelkich formach współzawodnictwa. Zachęcone tematem szybko uczą się podstaw i błyskawicznie rozwijają umiejętności gry, przyswajając automatycznie warianty teoretyczne, co oznacza przede wszystkim ćwiczenie pamięci.
* Walor rozwoju intelektualnego dziecka jest więc bezsporny. Podczas gry, gdy dziecko jest zaangażowane i przestawia w myślach figury - rozbudza swoje zdolności twórcze, a to z kolei wpływa korzystnie na wyobraźnię i fantazję młodego zawodnika. Mnogość kombinacji i planów na 64 polach szachownicy zmusza go do logicznego myślenia łączącego poszczególne elementy w całość.
* Wydaje się, że dzieci mające styczność z szachami inaczej podchodzą do porażek. Umiejętność radzenia sobie ze stresem jest ważnym elementem szkolenia i rzutuje na przyszłe życie. Należy starać się, aby dziecko, które dostaje mata na szachownicy, nigdy nie odbierało tego jako życiowej porażki. Zawsze po przegranych partiach, najczęściej wspólnie z podopiecznymi rozwiązujemy określony problem, aby znaleźć przyczynę przegranej i w następnej rozgrywce wyeliminować podobne błędy. Dziecko szybko nabiera świadomości, że samo wpływa na wydarzenia przy szachownicy i ponosi za nie odpowiedzialność. Wie, że wszelkie próby bezmyślnego naśladownictwa skazane są na niepowodzenie.
* Analiza gry, nie tylko uodparnia na stres, ale kształci przede wszystkim kreatywne myślenie, przydatne przy nauce innych przedmiotów, jak też wszystkich dziedzinach życia. Jednocześnie "ucząc się poprzez grę", dziecko naturalnie wykorzystuje swoje predyspozycje i musi samodzielnie podjąć wyzwanie. Każdy ruch na szachownicy jest podjęciem decyzji, decyzji szybkiej, ale opartej na racjonalnych przesłankach, na sytuacji, która powstała na 64 białych i czarnych kwadratach. Przez to młody szachista uczy się ponoszenia konsekwencji za swoje decyzje - posunięcia (wszak jeden nieodpowiedzialny ruch może przegrać partię).
* Sytuacje zmuszają do obiektywizmu. Tylko obiektywna ocena pozycji na szachownicy pozwoli na wybranie właściwego ruchu. Zbyt emocjonalne podejście do gry, przecenianie własnych możliwości, karci ucznia porażkami. Żaden inny przedmiot nauczany w szkole nie niesie ze sobą tak silnego zaangażowania emocjonalnego i tylu przeżyć.
* Nie sposób odmówić także szachom wartości wychowawczych, typowych dla całego sportu, a jednocześnie uniwersalnych w życiu. Zasada "fair play" w sporcie jest przecież postawą moralną w życiu, poszanowaniem dla samego siebie i innych, poczuciem godności i sprawiedliwości. Na prowadzonych przeze mnie zajęciach szachowych, po zakończeniu partii młodzi uczniowie podają sobie ręce i dziękują za grę. Wyrażają przez to szacunek i uznanie dla przeciwnika - niezależnie od tego czy został on zwycięzcą, czy pokonanym. Uczą się skromności w przypadku zwycięstwa, spokoju i opanowania w momencie porażki; mając pełną świadomość tego, że przeciwnik w grze, jest przede wszystkim kolegą i przyjacielem na co dzień.
Prawda, że warto aby szachy zaistniały w szkole?
Krzysztof Rudnicki 
Zdjęcie: Najmłodsi szachiści w akcji. |
